Na’e pehe ‘e he talekita ‘o e kautaha vaka Real Tonga na’e foki mai e vakapuna mohu kikihi’i a e kautaha ki Tongatapu i ha’ane folau ki Vavau ‘i he Monite 16 koe’uhi ko ha ulo ‘a ha maama fakailonga.
Ko e tu’o ua ‘aki ‘eni ‘i loto ‘i ha fo’i ‘aho ‘e ua e feinga ‘a e vaka MA60 ke to ki Vava’u hili ia ‘a e ‘ikai lava to ‘i he ‘aho Tokonaki 14.
Na’e pehe ‘e Palu ko e ulo ‘a e maama ko ‘eni ko e fakamahino ‘oku ‘i ai ‘a e me’a he vaka ‘oku fiema’u ke ngaahi. Na’a ne pehe ne tu’uta lelei pe vaka ia ‘i he’ene foki hake ki Tongatapu.
Na’e fakaalaala ‘a Palu he’ene tali ki he Ongoongo a e Kaniva mo ne pehe na’e ‘ikai ko ha fu’u me’a lahi ‘eni pea na’e lava pe ia ‘o ngaahi e vakapuna pea hoko atu ‘ene folau ‘ana i he’ene polokalama puna angamaheni. ‘I he taimi ni ‘oku ne puna tu’o ua ki he tolu ‘i he ‘aho, ko ‘ene lau ia.
Na’e foki hake ‘a e vakapuna ‘ikai ha tu’uta ki Vava’u’i he Tokonaki koe’uhi ko e kovi ‘a e ‘ea. Ko e me’a na’e hoko ‘i he Monite ko e maumau pea na’e pau ke foki ki he Mala’e Vakapuna Fua’amotu koe’uhi he na’e ‘ikai ha ‘enisinia ia ‘i Vava’u ke ne ngaahi, ko ‘ene lau ia.
‘I hano ‘eke ange pe ‘e ta’ofi ha toe puna ‘a e MA60 na’e pehe ‘e Palu ‘oku te’eki fai ha lau ki ai.
Kaekehe na’e tuku mai ha lau ‘a e pule lahi ‘o e Takimamata ‘a Tonga ‘i he letio ‘Aositelelia, Stuart Perry ‘o ne pehe e ta’ofi ‘e he Real Tonga ‘a e MA60 ‘a ia ko ha me’a’ofa mei Siaina.
Na’e toki fakatau ni mai ‘e he Real Tonga ha ongo vakapuna ‘e ua kalasi ko e British Aerospace Jetstream 32 mei ‘Aositelelia. Na’e pehe ‘e Palu ko e ongo vaka ko eni ko e ‘omi ke fili ki ai ‘a kinautolu ko e ‘oku ‘ikai ke nau fie heka ‘i he vakapuna ngaohi mei Siaina MA60.
Na’a ne toe pehe foki ‘oku nau tesi’i e ongo vakafo’ou he ‘aho ni pea ngali ‘e hoko atu ke ne faifatongia ma’a e ngaahi ‘otu motu apongipongi.
Na’e fakaha ki he Kaniva ‘e he ma’u’anga fakamatala falala’anga ‘o pehe na’e ‘i Nu’u Sila ni ‘a e Palemia ‘o na fakataha mo e Minisita ki Muli ‘a Nu’u Sila ni Murray McCully ‘i Ma’asi. Ne na felotoi ke ta’ofi ha toe puna ‘a e MA60 kae to’o e fakatokanga folau ‘a Nu’u Sila ni.
Neongo ia ‘i ha me’a atu ‘a Tu’ivakano ‘o fakaha ‘e ta’ofi ‘a e vaka ne fakafepaki’i malohi ia ‘e hono Tokoni mo Minisita Fefononga’aki, Samiu Vaipulu ‘o ne fakamana ka ne ta’ofi e vaka ‘e fakafisi ia.
Ko e Vaipulu na’e tamu’omu’a ‘i hono fokotu’u o e Kautaha Real Tonga mo hono teke’i mei he pule’anga fakatu’i ‘a e kautaha vakapuna Nu’u Sila ‘Ea Catham.
‘Oku kei tu’u foki a e fakatokanga folau vakapuna ia ‘a e pule’anga ‘o Nu’u Sila ‘o pehe ko e MA60 ‘oku ‘ikai fakangofua ia ke puna ‘i Nu’u Sila pea ko ha taha ‘e puna ai ko e me’a pe ia ‘a’ana ka hoko ha me’a ki ai.
Na’e puke foki ‘e Nu’u Sila ia ‘ene tokoni paanga NZ$10 miliona ke fakapa’anga e Takimamata ‘a Tonga koe’uhi ko e MA60. Ka ne iku ‘o ne tuku atu ha mei vaeuea ‘o e pa’anga ko ia ‘i he mahina kuo ‘osi.
Neongo ia na’e fakaha ‘e he Palemia Nu’u Sila John Key he konga ki mu’a ‘o e mahina ni ‘e ki’i tu’u pe ‘a e fakatokanga folau ia ‘o ‘ikai to’o.
Kuo fakaha ‘e he ‘ulu ‘o e Takimamata ‘a Tonga, Sturat Perry ki he Fairfax Media he uike ni ko e maumau lahi mo’oni kuo fai ‘e he fakatokanga folau ‘a Nu’u Sila ki he ‘ekonomia ‘a Tonga tu’unga ‘i he MA60.